فرض بر این است موسسین یا خریداران سهام شرکت سهامی کلیه وجوه مربوطه را بلافاصله پرداخت نموده اند ، این وضعیت معمولا زمانی رخ می دهد که شرکتی سهام خود را در بازار بورس اوراق بهادار یا از طریق واسطه ها به فروش رسیده باشد .
اما سهام را می توان به صورت دیگری نیز به فروش رسانید . به این ترتیب که سهام داران بخشی از سرمایه را پرداخت نموده و متعهد شوند که بخش دیگر آن را بعدا پرداخت کنند بنابراین می توان شرکت را با سرمایه نقدی و غیر نقدی کمتر از سرمایه به ثبت رسیده تاسیس نمود .
در شرکت های سهامی عام هئیت موسس متعهد می شود که درصد معینی از سرمایه را که قانون تعیین می کند روسا تامین نموده و بخشی از سرمایه تعهد شده را فورا پرداخت کنند بعلاوه باید تعهد نمایند که باقی مانده را در آینده پرداخت خواهند کرد .
افزون بر این در شرکت های سهامی ( عام یا خاص ) متقاضیان خرید سهام می توانند بخشی از بقای سهام را که قانون تعیین نماید نقدا پرداخت نموده و بقیه را بعدا پرداخت کنند .
این نوع سهام که به شکل فوق به متقاضایان فروخته می شود ، سهام موقت می نامند و مبلغی را که سهام داران پرداخت نکرده اند بدهی آنها به شرکت قلمدار گشته و در حسابی تحت عنوان تعهد صاحبان سهام درج می گردد .
به این ترتیب هر گاه سهام شرکت به صورت تعهدی به متقاضیان واگذار گردد حساب وجه نقد برابر وجه نقد در یافت شده بدهکار ، حساب تعهد صاحبان سهام برابر بدهی خریدار سهام بدهکار ، و حساب سهام تعهد شده بستانکار می شود .مانده حساب تعهد صاحبان سهام در پایان دوره مالی به بخش مربوط به دارایی های جاری ، ترازنامه منتقل می شود . اگر خریداران سهام تعهد شده تعداد قابل توجهی باشند , برای حساب تعهد صاحبان سهام دفتر معین تعریف شده و به نام هر سهام دار سر فصلی در آن افتتاح می شود . طبیعی است در چنین شرایطی این حساب در مقام یک حساب کنترل عمل خواهد کرد . حساب تعهد صاحبان سهام همانند حساب کنترل بدهکاران است .
تا زمانیکه تعهد کنندگان به کلیه تعهدات خود عمل نکرده و با شرکت تسویه حساب نکرده اند اوراق رسمی سهام به آنها واگذار نشده و فقط گواهی موقت سهام در اختیار آنها داده می شود .
هنگامی که دارندگان گواهی موقت سهامی بدهی تعیین شده را به شرکت پرداخت کنند اوراق سهام معمولی شرکت به آنها واگذار شده و گواهی موقت سهام باطل می شود .
همزمان ، حساب سهام تعهد شده بدهکار ، و سهام بستانکار می شود . به این ترتیب سهام تعهد شده تبدیل به سهام معمولی شده و زمره سایر سهام قرار می گیرد .
اضافه می نماید که مانده حساب سهام تعهد شده ، در بخش حقوق صاحبان سهام منعکس می شود در صورتیکه سهام به مبلغی بیشتر از ارزش اسمی و به صورت تعهدی فروخته شود ، حساب تعهد صاحبان سهام ، معادل قیمت فروش بدهکار، حساب وجه نقد برابر پول دریافت شده بدهکار ، حساب سهام تعهد شده معادل ارزش اسمی سهام بستانکار ، و حساب صرف سهام را برابر ما به التفاوت ارزش اسمی و قیمت روز سهام بستانکار می شود .
اگر شرکت اقدام به فروش سهام عادی تعهد شده و یا سهام ممتاز تعهد شده نماید ، باید برای هر یک از انواع سهام ، حساب سهام تعهد شده ، حساب تعهد صاحبان سهام ، و حساب صرف سهام مربوط به آن را در دفتر کل افتتاح نماید .
مثال :
شرکت سهامی لوازم خانگی پیشنهاد خرید 200 سهم عادی 8.000 ریال و 1.000 سهم ممتاز 10.000 ریالی 12 درصد ، از طرف دو نفر متقاضی به نام های آگاه و گویا دریافت می نماید .
سهام عادی شرکت به ارزش اسمی و سهام ممتاز هر سهم به مبلغ 11.000 ریال فروخته می شود خریداران 35درصد بهای سهم را نقدا پرداخت نموده و متعهد می شوند بقیه را عندالمطالبه تادیه نمایند.
شرکت در زمان انجام معامله فوق به نام هر کدام از متقاضیان گواهی نامه موقت سهام صادر نموده و ثبت های زیر را انجام می دهد .
وجه نقد 560.000
تعهد صاحبان سهام عادی 104.000
سهام عادی تعهد شده 1.600.000
انتشار 200 سهام عادی هر سهم 8.000 ریالی به نام آقای آگاه و در یافت 35درصد آن به صورت نقد و صدور گواهینامه موقت سهام عادی
وجه نقد 3.850.00
تعهد صاحبان سهام ممتاز 7.150.000
سهام ممتاز تعهد شده 10.000.000
صرف سهام ممتاز 1.000.000
انتشار 1.000سهم ممتاز هر سهم 11.000ریال به نام اقای گویا در یافت 35درصد آن به صورت نقد و صدور موقت سهام ممتاز
تا زمانی که دارندگان سهام بدهی خود را به حساب شرکت واریز ننمایند مانده حساب سهام تعهد شده در بخش حقوق صاحبان سهام شرکت منعکس می شود .بلافاصله پس از ثبت مربوط به انتشار سهام ممتاز بخشی از حقوق صاحبان سهام که نشان دهنده رویداد مالی فوق است به ترتیب زیر خواهد بود .
حقوق صاحبان سهام
برگرفته از کتاب : اصول ، مفاهیم و کاربرد حسابداری نوشته محمود نبی زاده