کمیته استانداردهای حسابداری ایران با اقتباس از پیش نویس هیات استانداردهای حسابداری انگلستان اقدام به تدوین مفاهیم نظری گزارشگری مالی نمود. این طرح چارچوبی در اختیار کمیته تدوین استانداردهای حسابداری قرار می دهد. همانطور که قانون اساسی مملکت چارچوبی برای وضع قوانین مملکتی در اختیار مجلس قرار می دهد، مفاهیم نظری گزارشگری مالی هم چارچوبی است که با توجه به اهداف و مفاهیم نظری آن، کمیته تدوین استانداردهای ایران به تدوین مقررات، یعنی استاتداردهای حسابداری، اقدام می نماید.
هدف گزارشگری مالی
هدف اساسی گزارشگری مالی در اختیار گذاردن اطلاعات مفید برای طیفی گسترده از استفاده کنندگان صورت های مالی است که در اتخاذ تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد.
تصمیمات اقتصادی شامل مواردی از قبیل فروش یا حفظ سرمایه گذاری در اوراق بهادار یک واحد تجاری و ابقاء یا جایگزینی مدیران می باشد. گزارشگری صورت های مالی هنگامی می تواند در تصمیمات اقتصادی مفید واقع گردد که ( خصوصیات کیفی مربوط بودن)، (قابل مقایسه بودن)، و (قابل فهم بودن) را در بر داشته باشند.
1. اطلاعات خصوصیت (مربوط بودن) را به همراه دارد که بر تصمیمات اقتصادی استفاده کنندگان در ارزیابی رویدادهای گذشته، حال یا آینده یا تایید یا تصحیح ارزیابی های گذشته آنها موثر واقع شود. بنابراین پیش شرط های مربوط بودن صورت های مالی (ارزش پیش بینی)، (ارزش تایید کنندگی)، و (خاصه) اطلاعات مندرج در آنهاست. برای مثال شرکت پارس مینو با افشای وضعیت سودآوری هر یک از قسمت ها در گزارشگری مالی خود، ارزش پیش بینی اطلاعات را برای سرمایه گذارانی که به ارزیابی شرکت می پردازند ارتقاء می دهد. همچنین گزارش سود هر سهم نقش تایید کنندگی در رابطه با پیش بینی گذشته آن دارد. در این گزارشگری مالی خاصه ها بر حسب واحد اندازه گیری پولی بیان شده است.چندین خاصه از قبیل بهای تمام شده تاریخی، بهای جایگزینی، یا ارزش خالص فروش وجود دارند. انتخاب خاصه باید در مربوط کردن اطلاعات برای تصمیمات اقتصادی موثر باشد. در حال حاضر در ایران گزارشگری مالی معمولا با خاصه بهای تمام شده تاریخی و مطلقا با واحد اندازه گیری پول اسمی( مدل بهای تمام شده تاریخی بر حسب پول اسمی ) صورت می گیرد.
2. اطلاعات هنگامی خصوصیت کیفی قابل اتکا بودن را در بردارد که پیش شرط های (بیان صادقانه)، (رجحان محتوا بر شکل)، (بی طرفی)، (احتیاط)، (کامل بودن) را دارا باشد.اطلاعاتی قابل اتکاء است که عاری از اشتباه و تمایلات جانبدارانه با اهمیت بوده و بیان صادقانه آن چیزی باشد که مدعی آن است. برای مثال اگر ادعا بر این است که ترازنامه وضعیت مالی واحد تجاری را در یک تاریخ معین گزارش می کند، در شرایط تورمی حاد گزارش بهای تمام شده تاریخی چند سال قبل یک دارایی با اهمیت، بیان صادقانه ای از وضعیت این دارایی به شمار نمی رود و باید اطلاعات ضمیمه ای برای بیان صادقانه این اطلاعات (صورت های مالی تعدیل شده برای تغییرات سطح قیمت) ارائه گردد.همچنین اگر قرار بر این باشد که اطلاعات به طور صادقانه معاملات و رویدادهایی که مدعی آن است بیان نماید، لازم است این اطلاعات بر اساس محتوا و واقعیت اقتصادی و نه صرفا شکل قانونی آن به حساب گرفته شود (رجحان محتوا بر شکل). برای مثال انتقال مالکیت قانونی یک کالا به شخص دیگر (مثل یک کانتینر یا سیلندر گاز)، در صورتی که شرایطی در معامله وجود داشته باشد که از دسترسی واحد تجاری به منابع اقتصادی آتی آن کالا اطمینان حاصل شود، بدون توجه به محتوای معامله، گزارشگری شکلی آن به عنوان فروش بیان صادقانه ای از معامله انجام شده نمی باشد. (بی طرفی ) هم در گزارشگری مالی از پیش شرط های اتکا بودن می باشد.برای مثال اگر خالص ارزش فروش موجودی کالایی با بهای تمام شده 25000 ریال در تاریخ گزارشگری 20000 ریال باشد، گزارش آن به اقل بهای تمام شده و خالص ارزش فروش به مبلغی به اعتقاد مدیریت معادل 22000 ریال بی طرفانه نبوده و قابلیت اتکاء را کاهش داده و جمع دارایی ها و سرمایه شرکت را 2000 ریال بیشتر از میزان واقعی آن گزارش می کند. رعایت جوانب احتیاط در رویدادهایی که ابهاماتی بر آن سایه افکنده برای ارتقاء قابل اتکاء بودن صورت های مالی ضروری است. احتیاط عبارت است از کاربرد درجه ای از دقت برای اعمال قضاوت در برآورد شرایطی که با ابهام روبروست، به گونه ای که درآمدها یا دارایی ها بیشتر از واقع و هزینه ها یا بدهی ها کمتر از واقع گزارش نشوند. نمونه ای از این گونه مواردی که با ابهام روبرو می باشند عبارتند از قابلیت وصول مطالبات، عمر مفید دارایی های ثابت، و تعداد و مبلغ ادعاهای احتمالی مرتبط با ضمانت نامه های کالای فروش رفته. اطلاعات صورت های مالی با توجه به اهمیت و فزونی منافع بر هزینه تهیه و ارائه آن باید کامل باشد. حذف بخشی از اطلاعات ممکن است باعث شود اطلاعات ناقص یا گمراه کننده ارائه گردد و صورت های مالی قابلیت اتکاء خود را به علت کامل نبودن از دست بدهد.
3. در رابطه با خصوصیت کیفی (قابل مقایسه بودن) باید گفت استفاده کنندگان باید بتوانند صورت های مالی واحد تجاری را در طول زمان جهت تشخیص روند تغییرات در وضعیت مالی، عملکرد و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری مقایسه نمایند( قابلیت مقایسه درون شرکت از طریق ثبات رویه). استفاده کنندگان همچنین باید بتوانند صورت های مالی واحدهای تجاری مختلف یک صنعت را مقایسه کنند (قابلیا مقایسه از طریق رعایت ویژگی های رویه ای در صنعت). رعایت ثبات رویه در بکارگیری یک روش استهلاک طی ادوار مالی و یا تداوم اعمال روشی مثل درصد پیشرفت کار برای شناسایی درآمد، هماهنگ با دیگر شرکت های صنعت یکی دیگر از پیش شرط های قابل مقایسه بودن (افشاء) رویه های حسابداری بکار گرفته شده در تهیه صورت های مالی و افشای هر گونه تغییرات احتمالی این رویه ها می باشد. برای مثال، افشای رویه های مربوط به ارزیابی موجودی کالا یا سرمایه گذاری در یادداشت های همراه صورت های مالی و در قالب اهم رویه ها(سیاست های) حسابداری شرکت از این قبیل موارد است.
4.یک خصوصیت کیفی مهم اطلاعات مالی (قابل فهم بودن) است و در نظر گرفتن میزان توان استفاده کننده از پیش شرط های آن می باشد. بنابراین، اطلاعات مالی باید به گونه ای باشند که برای استفاده کنندگانی که از توانمندی و آگاهی متعارفی برای درک فعالیت های تجاری و اقتصادی و نحوه عمل حسابداری برخوردارند قابل فهم باشد. اطلاعاتی نظیر وجوه نقد، حساب های دریافتنی، زمین و حساب های پرداختی به علت قابلیت تفسیر معنای آن به سهولت قابل فهم است. در مقابل اقلامی نظیر مخارج انتقالی یا درآمدهای انتقالی که بر اساس مفاهیمی چون تحقق، تطابق و مانند آن در اندازه گیری سود به عنوان دارایی یا بدهی به جا مانده، واقعیتی اقتصادی نداشته و تفسیر معنایی در برندارد، از قابلیت فهم کمتری برخوردارند. برای قابل مفهم بودن همچنین ضروری است که اقلام به نحوی مناسب در یکدیگر ادغام و طبقه بندی شوند.
برگرفته از کتاب اصول حسابداری 2 ترجمه و اقتباس دکتر ایرج نوروش، غلامرضا کرمی