مبنای اصلی حسابداری موجودی ها،بهای تمام شده است. بهای تمام شده شامل تمام مخارج خرید،مخارج تبدیل و سایر مخارج عادی است که برای رساندن موجودی به مکان در شرایط فعلی لازم است. این تعریف دامنه تقصیر هزینه‌های قابل احتساب در محاسبه بهای تمام شده را محدود نکرده است.
برای مواد خام خریداری شده و کالاهای بازرگانی( کالاهای خریداری شده برای فروش)،تعیین بهای تمام شده نسبتا آسان است.
بهای تمام شده این موجودی ها شامل تمام مخارج ای است که برای رساندن کالا به وضعیتی که آماده فروش می گردد،صرف می شود. این مخارج شامل قیمت خرید،مخارج حمل،بیمه و مخارج جابجایی است. تخفیفات تجاری از قیمت خرید کسر می‌شود،زیرا موجودی باید به بهای تمام شده تاریخی ثبت شود.
نکته قابل توجه در تعیین بهای تمام شده،هزینه های بهره ای ناشی از تامین مالی جهت خرید کالا است. مخارج تامین مالی به طور معمول جزو بهای تمام شده موجودی ها منظور نمی شود،زیرا دوره آماده سازی کالاها برای فروش یا مصرف،قابل ملاحظه نیست. طبق بند ۲۰ استاندارد شماره ۸ ایران،در شرایطی خاص می توان مخارج تامین مالی را در بهای تمام شده موجودی ها منظور نمود.
استاندارد شماره۱۳ ایران،آن دسته از مخارج تامین مالی که مستقیما قابل انتساب به تحصیل یک دارایی واجد شرایط بوده را می توان به دارایی مورد نظر منظور نمود. مخارج تامین مالی واردات مواد و کالا به صورت اعتباری از نوع یوزانس به شرط آن که به موجب مقررات موضوعه،واردات مزبور به صورت نقدی مجاز نباشد. قابل احتساب در مخارج خرید است.
بهای تمام شده موجودی ها در واحدهای خدماتی
اساساً دستمزد و سایر مخارج کارکنانی که به طور مستقیم در ارائه خدمات مربوط مشارکت داشته‌اند و نیز قابل تخصیص را در بر می گیرند. دستمزد و سایر مخارج مربوط به کارکنان اداری و فروش در بهای تمام شده خدمات ارائه شده منظور نمی‌شود بلکه در دوره او به عنوان هزینه شناسایی می گردد.
بنابراین بهای تمام شده موجودی کالا شامل تمام مخارج خرید،مخارج تبدیل و سایر مخارج عادی است که برای رساندن موجودی به مکان و شرایط فعلی لازم است.
نکته:
- مخارج مربوط به ظرفیت بلا استفاده باید در دوره حقوق به عنوان هزینه عملیاتی و پس از سود ناخالص در صورت سود و زیان گزارش شود.
- مخارج مدیریت عمومی،برخلاف مدیریت عملیاتی،مستقیم به تولید جاری مربوط نمی شود و لذا نباید در بهای تمام شده موجودی مواد و کالا منظور گردد.
مثال ۱:
شرکت دنیا کالایی را که قیمت نقدی آن دو میلیون ریال بود با ۲ درصد تخفیف تجاری خریداری کرد. هزینه های تحمیل شده شامل هزینه ترخیص ۱۰۰۰۰۰ریال،هزینه بیمه ۸۰۰۰۰ ریال،هزینه حمل به داخل ۷۰۰۰۰ ریال هزینه انبارداری ۱۵۰ هزار ریال است. است بهای تمام شده کالای خریداری شده چقدر است؟
پاسخ:
هزینه انبارداری در بهای تمام شده موجودی ها منظور نمی شود و در دوره قوع بعنوان هزینه شناسایی میگردد. یک استثنا در این مورد،مخارجی است که در فرایند تولید برای انبارداری محصولاتی که نیاز به پردازش بیشتر دارند،انجام می شود. در این مورد خاص،هزینه انبارداری جزئی از بهای تمام شده موجودی ها محسوب می شود. بنابراین در این مثال:
2.210.000=70.000+80.000+100.000+(2%-1)*2.000.000=بهای تمام شده موجودی کالا
در جریان گردش بهای تمام شده کالا،از حساب های مختلف (بسته به نوع واحد تجاری،بازرگانی یا تولیدی) به کار گرفته می شود. در جدول زیر این موضوع نشان داده شده است.
برگرفته از کتاب حسابداری میانه نوشته دکتر شکراله خواجوی