یکی از معیارهای شناخت یک عنصر در صورتهای مالی این است که آن عنصر را بتوان با قابلیت اتکای کافی به مبلغ پولی اندازه گیری کرد. داراییها و بدهیها معمولاً در بدو امر،به بهای معامله ثبت میشوند . در این مقطع بهای تمام شده تاریخی ثبت شده،معادل بهای جایگزینی دارایی است. به طور کلی،خاصه های متفاوتی برای اندازه گیری اقلام در مبنای پول وجود دارد. نمونه هایی از این خاصه ها عبارتند از:
بهای تمام شده تاریخی، بهای جاری جایگزینی ،ارزش جاری بازار ،خالص ارزش بازیافتنی و ارزش فعلی.
. بهای تمام شده تاریخی:
وجه نقد یا معادل آن است که برای تحصیل کالاها،خدمات و یا دارایی در تاریخ تحصیل پرداخت می شود و یا قابل پرداخت است.
. بهای جایگزینی جاری:
وجه نقد یا معادل وجه نقدی است که در حال حاضر برای تحصیل یا جایگزینی کالاها و خدمات باید پرداخت شود.
. ارزش جاری بازار:
وجه نقد یا معادل آن است که از طریق فروش دارایی در جریان عادی عملیات به دست می آید.
. مبلغ بازیافتنی:
ورزش یک دارایی در سودآورترین کاربرد آن اطلاق می گردد. به عبارت دیگر مبلغ بازیافتنی یک دارایی برابر خالص ارزش فروش یا ارزش اقتصادی،هر کدام بیشتر است،می باشد.ارزش اقتصادی برابر است با خالص ارزش فعلی جریان های نقدی آتی ناشی از کاربرد مستمر دارایی از جمله جریان های نقدی ناشی از فروش نهایی آن.
ارزش فعلی:
مبلغ خالص جریانهای ورودی و خروجی وجه نقد است که با نرخ مناسبی تنظیم میشود.
خاصه های اشاره شده را میتوان در قالب ۲ نظام بهای تمام شده تاریخی و یا نظام ارزش جاری به کار برد.
در نظام بهای تمام شده تاریخی،داراییها و بدهیها به ارزش زمان تحصیل اندازه گیری می شود. مزیت اصلی مبنای اندازه گیری بهای تمام شده تاریخی،عینی بودن و اتکاپذیری آن است که ناشی از مبنای معاملاتی آن می باشد.
در نظام مبتنی بر ارزش جاری،داراییها و بدهیها به طور منظم تجدید اندازه گیری می شوند تا تغییرات در ارزش آن همزمان با وقوع و نه صرفاً به هنگام در قم که در نظام بهای تمام شده تاریخی معمول است ثبت شوند .
عیب اصلی ارزش جاری،ذهنی بودن بیشتر و اتکاپذیری کمتر آن در مقایسه،بهای تمام شده تاریخی است و مهمترین مزیت آن مربوط بودن آن به تصمیمات استفاده کنندگان این است که خواهان ارزیابی وضعیت جاری یا عملکرد اخیر واحد تجاری می باشد.
طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی ایران،در اندازه گیری عناصر صورتهای مالی،نظام مبتنی بر بهای تمام شده تاریخی ملاک عمل قرار خواهد گرفت و از ارزشهای جاری نیز،تا میزانی که با ویژگیهای قابل اتکا و ملاحظات منفعت و هزینه سازگار است،در تعدیل این نظام استفاده خواهد شد.
برگرفته از کتاب حسابداری میانه نوشته دکتر شکراله خواجوی