در برخی موارد شرایط ایجاد می کند که بهای تمام شده موجودی ها به جای اینکه از طریق روشهای مرسوم یا شمارش فیزیکی و انبارگردانی ارزش گذاری شود،از طریق برآورد تعیین گردد.
از بین رفتن اسناد و مدارک،فزونی مخارج بر منافع و نیز عملی نبودن شمارش عینی،از جمله این شرایط هستند. در این خصوص،دو روش پذیرفته شده وجود دارد:
۱. روش درصدی از سود ناخالص
۲. روش خرده فروش
لازم به ذکر است که روشهای برآورد موجودی جایگزینی برای روشهای مرسوم نبوده و ما را از شمارش فیزیکی بی‌نیاز نمی‌کند.
۱. روش درصدی از سود ناخالص:
در این روش برای رابطه بین اجزای محاسبه سود تأکید می‌شود. فرض این است که سود ناخالص درصد ثابت از بهای فروش می باشد و در نتیجه موجودی پایان دوره بر این اساس تعیین می شود. روابط مورد استفاده در این روش به شرح زیر است:
بهای تمام شده کالای فروش رفته-فروش خالص=سود ناخالص
فروش خالص/سود ناخالص=نسبت سود ناخالص به فروش خالص
در برخی موارد،درصد سود ناخالص نسبت به بهای تمام شده موجودی میباشد که میتوان با توجه به روابط بین سود ناخالص،فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته آن را به درصد سود ناخالص نسبت به فروش تبدیل نمود،نسبت زیرین نحوه عمل را نشان میدهد.
درصد سود ناخالص به بهای تمام شده+۱/درصد سود ناخالص به بهای تمام شده=درصد سود ناخالص به فروش
ایراد روش مذکور این است که فرض می‌کند روابط موجود میان سود،فروش و بهای تمام شده کالای فروش رفته در دوره های گذشته،هم اکنون نیز وجود دارد.
مثال:
فروش شرکت در دوره جاری معادل ۴ میلیون ریال،خرید خالص دو میلیون و دویست و پنجاه هزار ریال ،موجودی کالای اول دوره ۲۵۰۰۰۰ ریال می باشد. بر اثر آتش سوزی مقداری از کارهای شرکت از بین رفته و به همین دلیل امکان شمارش موجودی کالا پایان دوره نبود.
بر من بر سوابق گذشته،شرکت به طور متوسط ۲۵ درصد نسبت به فروش،سود ناخالص کسب می کنند. از این بابت شرکت بیمه،۳۰۰۰۰۰ ریال به شرکت پرداخت نمود. سود یا زیان ناشی از این آتش‌سوزی را به دست بیاورید؟
پاسخ:
با توجه به اطلاعات مثال ابتدا باید بهای تمام شده برآوردی موجودی کالای پایان دوره را محاسبه نمود:
۱۰۰۰۰۰۰=۲۵٪×۴۰۰۰۰۰۰=سود ناخالص
3000000=1000000-4000000=بهای تمام شده کالای فروش رفته
500000=(250000+2250000)-3000000=موجودی پایان دوره
موجودی پایان دوره،پانصد هزار ریال بوده که بر اثر آتش سوزی از بین رفته است،اما چون مبلغ ۳۰۰,۰۰۰ ریال از بیمه بابت این حادثه دریافت شده است،بنابراین زیانی معادل دویست هزار ریال به شرکت تحمیل شده است.
برگرفته از کتاب حسابداری میانه نوشته دکتر شکراله خواجوی