گاهی اوقات،در شرایط خاص بنا به پیشنهاد هیات مدیره و تصویب مجمع عمومی تصمیم گرفته میشود،به ازای بخشی از سود انباشته به جای وجوه نقد،سهام منتشر،و در اختیار سهامداران قرار گیرد،توزیع اینگونه سود سهام را زود سهمی می گویند.
در این شرایط توزیع سود به شکل سهام هیچ گونه تغییری در داراییها،بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام حاصل نمی شود،تنها تاثیر آن فقط در بخش حقوق صاحبان سهام ترازنامه است که قسمتی از سود انباشته به حساب سرمایه( سرمایه پرداخت شده) منتقل میشود. از آنجا که تعداد سهام منتشر شده واحد تجاری افزایش یافته،قیمت دفتری هر سهم کاهش،و در نتیجه به کاهش قیمت بازار سهام منجر می گردد.
نحوه عمل حسابداری سود سهمی در تاریخ اعلام،به میزان مبلغ اعلام شده،حساب سود انباشته بدهکار،معادل ارزش اسمی سهام عادی ( ممتاز) حساب(( سود سهمی قابل توزیع)) بستانکار و مازاد به حساب صرف سهام بستانکار می شود،و در تاریخ توزیع،حساب ((سود سهمی قابل توزیع)) بدهکار و سهام عادی به ارزش اسمی بستانکار می گردد.
.در برخی از کشورها که خرید و نگهداری سهام توسط خود شرکت به شکل سهام خزانه مجاز شناخته شده است،ممکن است برای سهام خزانه،سود سهمی در نظر گرفته شود،که این بستگی به قانون کشور و سیاست اجرایی آن شرکت دارد.
. اصول پذیرفته شده حسابداری،برای نحوه عمل و حسابداری سود سهم ضوابط مقرر داشته است،نحوه ثبت چنین سهامی بستگی به اندازه سود سهمی دارد:
۱-سود سهمی غیر قابل ملاحظه (کمتر از ۲۰ تا ۲۵٪). مواردی که سهام صادر شده به عنوان سود سهمی در مقایسه با سهام منتشر شده قبلی قابل ملاحظه نباشد یعنی اگر میزان آن کمتر است ۲۰ تا ۲۵ درصد سهام منتشر شده قبلی در زمان سود سهام اعلام شده باشد،در این حالت،سود سهمی منتشر شده،معادل ارزش متعارف بازار در زمانه انتقال از سود انباشته کم میشود.
نحوه عمل حسابداری سود سهمی در اینگونه موارد:
سود سهمی (عادی) قابل ملاحظه منتشر شده،معادل ارزش متعارف بازار سهام قابل توزیع،حساب سود انباشته بدهکار به ارزش اسمی سهام به حساب (( سود سهام قابل توزیع)) بستانکار و چنانچه مبلغ بازار سهام بیش از ارزش اسمی سهام باشد،مازاد و بستانکار حساب سهام ثبت می گردد.از آنجا که سهام منتشر شده به عنوان سود سهام قابل ملاحظه می باشد تاثیر چندانی در قیمت در بازار سهام ندارد.
۲-سود سهمیه قابل ملاحظه (بیش از۲۰تا۲۵٪).چنانچه سهام صادره به عنوان سود سهمی در مقایسه با سهام منتشر شده قبل قابل ملاحظه باشد یعنی بیش از ۲۰ تا ۲۵ درصد سهام منتشر شده قبلی تعریف شود،در این شرایط سود سهمی منتشر شده معمولاً معادل ارزش اسمی سهام در زمان انتقال از سود انباشته در ثبت منظور میشود. (سود انباشته بدهکار ،سهام عادی بستانکار). از آنجا که تعداد سهام منتشر شده به عنوان سود سهام قابل ملاحظه می باشد،ممکن است قیمت بازار سهام کاهش یابد.
برگرفته از کتاب حسابداری شرکتها نوشته دکتر حسن همتی